Một trong những nỗi đau thầm lặng nhất của cộng đồng SMEs.
Trong cuộc họp gần đầy, Thủ Tướng Phạm Minh Chính cũng đã nhắc về tầm quan trọng của doanh nghiệp tư nhân, đi kèm với nhiều lần đánh giá rằng phần lớn các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) ở Việt Nam không thiếu ý tưởng hay nỗ lực, nhưng lại yếu ở khả năng quản lý – quản trị.
Mình phiên dịch:
Doanh nghiệp SMEs: Không có cơ chế ra quyết định rõ ràng, không có hệ thống chia sẻ quyền lực minh bạch, không đủ văn hóa doanh nghiệp để giữ người và giữ niềm tin.
Vì vậy, làm được vài năm thì tan đàn xẻ nghé. Người giỏi rời đi, người còn lại quay về vạch xuất phát.
Mỗi người một lý tưởng, một cách nghĩ, một cách cống hiến, nhưng thiếu một bản thiết kế chung để cùng đi đường dài.
Câu chuyện rất phổ biến ở Vietnam: Một founder tâm huyết, sau nhiều năm tự mình chèo lái, quyết định mời một người giỏi về cùng xây tiếp.
Hai bên cùng cố gắng, đi được một chặng. Nhưng rồi có lúc rẽ lối đi riêng. Câu chuyện ấy không hiếm gặp — và nó không nhất thiết là lỗi của ai.
Mà thường, là vì ngay từ đầu ta chưa kịp ngồi lại để thiết kế một cơ chế vận hành rõ ràng; về vai trò, quyền hạn, đóng góp cổ phần, kỳ vọng của nhau và cách cùng nhau xử lý những lúc “tầm nhìn bắt đầu khác đi”.
Tui nhấn mạnh thông điệp với anh em đang ở vai trò “đồng sáng lập” của một hành trình nào đó:
Niềm tin, không chỉ đến từ tấm lòng.
Mà đến từ thiết kế quản trị, từ cơ chế công bằng, từ khả năng nói chuyện một cách trưởng thành, về những nguyên tắc, điều lệ hoạt động được quy định rõ bằng văn bản, chứ không chỉ dừng lại ở mong muốn và cảm nhận.
Ở Equitix, chúng tôi gọi đây là “Thiết lập Đồng sáng lập giai đoạn muộn” – một lớp học không chỉ về cổ phần, về viết 01 bản điều lệ công ty mà về nhân tâm và kiến trúc tổ chức dài hạn.
Người ta tách ra làm riêng, có thể vì nhiều lý do:
• Vì mình thân làm chủ nhưng chưa biết cách đối xử họ đủ tốt, chưa đủ EQ, chưa đủ tinh tế, chưa thực sự công nhận họ là người đồng hành – mà chỉ coi là người làm thuê cấp cao.
• Vì thu nhập không tương xứng, hoặc vì năng lực của họ đủ tốt nhưng công ty lại không mở được đủ “tầm nhìn” để họ phát huy hết đất dụng võ.
• Vì tầm nhìn không đủ lớn đó … để giữ người, vô tình bắt người tài làm việc dưới khả năng của họ.
• Vì cơ chế cổ phần mập mờ, chia theo cảm tính, không có vesting, không có cliff – khiến lòng người dao động khi thấy mình “cho đi nhiều hơn nhận lại”.
Tuy vậy, có một góc khác cần thẳng thắn:
Không phải ai cũng phù hợp làm chủ, không phải ai cũng nên làm Founder.
Có những người đã quen với hệ sinh thái đầy đủ:
Ra quyết định dựa trên hệ thống dữ liệu, có đội ngũ hùng hậu, ngân sách lớn, và một đội ngũ chuyên gia sẵn sàng cung cấp thông tin để ra quyết định chính xác.
Còn làm kinh doanh trong nhiều năm đầu (Ít nhất 10 năm trở lại) trước khi cất cánh là giai đoạn phát triển trong hỗn loạn: Không dữ liệu, không nhiều người giỏi, không quy trình, không tài chính.
Không ai hỗ trợ bạn – bạn chính là người phải đi tuyển, đào tạo, thậm chí, tạo ra tài năng mới cho chính tổ chức của mình bằng trí tuệ của bạn với khoản thu nhập rất bèo bọt để đổi lại cơ hội có return cực kỳ xứng đáng cho tương lai.
Nếu không phải kỳ vọng vì khoản return cực kỳ khủng khiếp, đâu có ai rảnh để chịu áp lực kinh doanh để là làm gì đâu, có phỏng? Hãy suy nghĩ kĩ càng lời tui chia sẻ.
Ở giai đoạn khởi nghiệp, không ai cho bạn quyền hành ngoài việc bạn phải tự làm ra giá trị để xây dựng sức mạnh của mình.
Trong 20 năm trước, ai cũng nghĩ rằng mình đều có đủ khả năng kinh doanh.
Giờ thì khác.
Trưởng thành là cần biết ở đâu sẽ khiến bản thân mình toả sáng nhất, không nhất thiết phải làm kinh doanh: Có người hợp làm chiến tướng. Có người hợp làm Founder. Có người hợp làm nhà thông thái đứng sau ghế nóng.
Nên nếu bạn là founder, và vừa trải qua một lần mất người, hãy hỏi mình trước:
• Mình có đang tạo ra một hệ sinh thái đủ lớn để người giỏi ở lại không?
• Mình có đặt đúng người, tố chất và tiềm năng của họ vào đúng vị trí không? Hay đang dùng họ như một công cụ để “giải quyết vấn đề giúp mình”, và sau đó sẽ đá họ đi?
• Mình có sẵn sàng chia sẻ quyền lực, chia sẻ phần thưởng – hay chỉ muốn giữ tất cả cho riêng mình?
Và nếu bạn là người sắp tách ra làm riêng, cũng hãy hỏi mình thật sâu những gạch đầu dòng sau:
• Mình muốn làm chủ – hay đang muốn kiểm soát vì không được công nhận?
• Mình đủ nguồn lực, bản lĩnh, tinh thần để dẫn dắt một tổ chức từ hỗn loạn đến vận hành chuyên nghiệp trong bĩ cực khoảng tối thiểu 5 năm – 10 năm chưa?
• Hay mình chỉ đang nghĩ: “Họ làm được thì mình cũng làm được”, mà chưa hiểu giá phải trả?
Thị trường đủ rộng cho tất cả. Nhưng sự tử tế và minh triết sẽ quyết định xem ai đi được bao xa.
Và đôi khi, bạn không cần đứng ở chính giữa sân khấu để là người có ảnh hưởng nhất.
Có thể bạn sẽ tìm thấy ánh sáng của mình, ở đúng nơi bạn được … vốn là chính mình.
Tại lớp Governance của Equitix, tui thường gặp một mô hình khá phổ biến ở startup/SMEs Việt Nam:
Một người sáng lập ban đầu rất giỏi sản phẩm, tự tay làm ra sản phẩm/dịch vụ, tạo ra khách hàng đầu tiên, xây xưởng sản xuất, xây dựng đế chế của mình từng viên gạch nhỏ.
Nhưng rồi đến một lúc, doanh nghiệp không còn chỉ cần sản phẩm tốt nữa.
Nó cần hệ thống. Cần đội ngũ – Cần một đội ngũ có đủ khả năng vận hành chuyên nghiệp.
Lúc đó, co-founder tới muộn xuất hiện – thường là người giúp startup đi từ “đủ sống” sang “có thể mở rộng bền vững”.
Và đây là lúc quan trọng nhất:
Chia cổ phần thế nào để người mới có động lực, người cũ vẫn thấy công bằng, và tổ chức không rơi vào tranh chấp sau này?
Chúng tôi đào tạo điều này một cách bài bản:
• Vesting – Cliff – Performance Milestone: Quy định về việc phân phối cổ phiếu vào thời điểm nào, bao nhiêu %, làm tới đâu thì được hưởng tới đó như thế nào?
• Và đặc biệt là thiết lập “đồng sáng lập có giai đoạn”, giúp ai cũng hiểu rõ vai trò – không chỉ dựa trên thời gian đến, mà dựa trên giá trị thực sự tạo ra.
Vì một công ty muốn vươn xa, phải có cả người xây móng và người dựng mái nhà.
Quan trọng là tinh thần cùng dựng một ngôi nhà có thể đứng vững trong những thách thức và cơ hội thị trường sắp đến.
Nhân đào tạo lớp 1-1 lấy Case Study – Đồng sáng lập tới muộn ra chia sẻ cho các founders làm bài tập, chia sẻ lại cho mọi người.
Sắp tới bận quá nên chỉ dạy lớp 1-1 thôi anh em nhé.
Ngày tốt lành.