(đặc biệt là nếu bạn sắp gặp nhà đầu tư hoặc có kế hoạch hoạt động ở một quy mô lớn để thử thách năng lực quản trị và lãnh đạo cá nhân…)
Từ 2018 đến nay: Giới chủ bước vào kỷ nguyên “vắt chanh không ra nước”
Từ sau 2018, đặc biệt hậu Covid, giới chủ, đặc biệt là SME và doanh nghiệp tư nhân Việt Nam, chứng kiến 3 đòn chí mạng khiến mô hình “lấy nợ đè tăng trưởng” không còn hiệu quả:
1. Chi phí vốn (Cost of Capital) tăng vọt:
Có những lúc …
– Lãi suất ngân hàng có thời điểm lên tới 12–14%, nhiều nơi còn cộng thêm margin do thiếu tín nhiệm.
– Nhà đầu tư cũng đòi hỏi IRR kỳ vọng 25–30% vì rủi ro hệ thống tăng cao.
2. Bất động sản không còn là “kho tiền mặt giấu dưới gối”:
– Tài sản bảo đảm từng là cứu cánh cho khoản vay, nay đã bị “giam” do giá cao, thanh khoản thấp, pháp lý siết chặt.
– Khó bán, khó cầm cố, tài sản thành “gánh nặng” thay vì là đòn bẩy như thường thấy.
3. Chi phí vận hành doanh nghiệp tăng theo cấp số nhân:
– Quỹ lương cao.
– Thuế, bảo hiểm, kiểm toán, công nghệ, chuyển đổi số… đều tốn tiền.
– Các khoản “ẩn phí” từ compliance đến pháp lý tăng nhanh hơn tốc độ doanh thu.
Nếu không gọi vốn, thì tăng trưởng bằng gì? Đâu thể chờ 19 – 20 năm như nhóm Giới chủ tiền bối của mình nữa, nhất là trong bối cảnh hiện tại, phớ hôm?
Trước đây: Ngân hàng cho vay, bảo lãnh khoản phải thu, bảo lãnh trả nợ nhà cung cấp, bán ra có dòng tiền quay vòng.
Nay, nếu anh em không có tài sản bảo đảm, thì bank từ chối, hoặc chỉ cho vay hạn mức rất nhỏ, nhưng chi phí vốn thì cao. Mà nếu không scale nhanh, sẽ mất thị phần vào đối thủ có nguồn lực tốt hơn.
Vì vậy, Equity (vốn chủ sở hữu), đặc biệt là từ nhà đầu tư quỹ tư nhân, hoặc đối tác chiến lược, đang là xu hướng để:
– Bơm dòng tiền tăng trưởng mà không gánh lãi hàng tháng.
– Có thể linh hoạt cơ cấu quản trị, định giá cao hơn mà không cần “chết vì lãi”.
– Nhưng equity không phải “tiền miễn phí”: Bạn đang bán một phần linh hồn doanh nghiệp, nên nếu không có cấu trúc rõ ràng, founder dễ rơi vào thế “mất kiểm soát trong chính ngôi nhà của mình”.
Muốn làm nhưng không dám tham gia một thứ mình không nắm chắc, đó là tâm lý dễ hiểu mà ai cũng sẽ từng có, đúng hông nè? Do đó sau đây là chia sẻ 20 ngộ nhận về việc giao dịch Equity (Vốn cổ phần) mà founders cần nắm trong quá trình Lucas tổng hợp góc nhìn để anh em có thể nhìn khác đi về Equity nhen.
1. Ngộ nhận: Bán cổ phần là chuyện sau này, giờ tập trung làm sản phẩm đã.
Sự thật: Ngay từ khi chia cổ phần ban đầu, bạn đã quyết định phần lớn quyền lực tương lai của chính mình.
2. Ngộ nhận: Bán 10% cổ phần thì chỉ mất 10% quyền kiểm soát.
Sự thật: 10% kèm theo điều khoản ưu đãi có thể đè cả founder, nhất là nếu không hiểu hết các điều khoản bảo vệ.
3. Ngộ nhận: Cổ phần là “giấy”, không ảnh hưởng đến vận hành hàng ngày.
Sự thật: Cổ phần chính là quyền lực pháp lý để ra quyết định – vận hành tiếp hay dừng lại đều từ đó mà ra, nhen.
4. Ngộ nhận: Càng nhiều cổ đông thì càng mạnh.
Sự thật: Nhiều cổ đông mà không có cấu trúc kiểm soát là công thức của hỗn loạn và phân mảnh, lo cãi nhau chứ không lo … làm.
5. Ngộ nhận: Cứ có tiền là nhận, điều khoản tính sau.
Sự thật: Điều khoản mới là “giá thật” của deal. Tiền chỉ là phần bề nổi.
6. Ngộ nhận: Cổ phần ESOP cho nhân viên là chia để giữ người.
Sự thật: Nếu không có vesting và ràng buộc, bạn đang chia tài sản cho người có thể rời đi bất cứ lúc nào.
7. Ngộ nhận: NDT nào cũng giống nhau, quan trọng là số tiền.
Sự thật: Có NĐT mang lại nguồn lực, có người mang lại drama.
Bạn đang chọn người cùng kiểm soát công ty với mình. Hãy cẩn trọng và có đầy đủ thông tin, góc nhìn để mình cũng không quá phòng thủ, mà mình cũng không từ chối cơ hội khi đã được xem xét kỹ càng.
8. Ngộ nhận: Series A là lúc bắt đầu kiếm lợi nhuận.
Sự thật: Series A là lúc bạn bắt buộc phải chứng minh mô hình kinh doanh đã repeatable & scalable, không còn thử nghiệm nữa.
9. Ngộ nhận: Term sheet là giấy tờ cho luật sư lo.
Sự thật: Founder không hiểu term sheet = không kiểm soát game của mình.
10. Ngộ nhận: IPO rồi thì muốn bán cổ phần lúc nào cũng được.
Sự thật: Có lock-up, có hàng loạt giới hạn bạn chưa từng nghe nếu không học và đi xuyên qua một nghiêm túc.
11. Ngộ nhận: Càng gọi được nhiều vốn thì càng “oách”.
Sự thật: Nhiều vốn mà không tăng được hiệu quả sử dụng (tức là năng lực vận hành, điều hành của công ty) = rủi ro bị giảm quyền kiểm soát.
12. Ngộ nhận: Tôi sáng lập công ty nên luôn là người quyết định cuối.
Sự thật: Nếu bạn nắm <50% và không có điều lệ tốt, bạn không phải người cuối … nữa đâu.
13. Ngộ nhận: Anti-dilution (điều khoản chống pha loãng) chỉ là kỹ thuật.
Sự thật: Anti-dilution kích hoạt đúng lúc có thể khiến founder rơi vào vòng luẩn quẩn.
14. Ngộ nhận: Bán cổ phần = chia tiền lời cho nhà đầu tư.
Sự thật: Bán cổ phần là bán quyền sở hữu tài sản, vĩnh viễn, không hoàn lại, trừ khi bạn có quyền mua lại.
15. Ngộ nhận: Tôi là CEO thì tôi quyết.
Sự thật: CEO có thể bị HĐQT cách chức nếu không nắm cấu trúc quyền lực.
16. Ngộ nhận: Nhà đầu tư vào thì sẽ giúp tôi làm mạnh hơn.
Sự thật: Họ có thể muốn bạn focus, nhưng cũng có thể ép bạn chạy theo kỳ vọng của họ, lệch khỏi mô hình cốt lõi.
17. Ngộ nhận: Giao dịch xong là xong.
Sự thật: Giao dịch và rót tiền chỉ là bắt đầu. Sau đó là nhiều ràng buộc về báo cáo, kiểm toán, họp cổ đông, cam kết KPI…
18. Ngộ nhận: Founder giỏi = công ty tăng trưởng.
Sự thật: Tăng trưởng bền là kết quả của hệ thống, không chỉ nhờ năng lực cá nhân.
19. Ngộ nhận: Giá trị công ty là do định giá vòng gần nhất.
Sự thật: Định giá không phản ánh giá trị thực nếu dòng tiền âm, vận hành kém, đồng thời các chỉ báo cho thấy bạn đang có xu hướng lệ thuộc vào vốn.
20. Ngộ nhận: Bề ngoài hoành tráng = dễ gọi vốn hơn.
Sự thật: Nhà đầu tư nghiêm túc và đầu óc nhiều sạn không nhìn vào bề ngoài, khi họ rót một số tiền rất lớn, họ có đủ nghiệp vụ để nhìn sâu vào bản chất doanh nghiệp của bạn, chứ không phải profile truyền thông.
Cũng như bạn, khi bán sản phẩm thì phải hiểu giá vốn.
Bạn bán cổ phần công ty thì phải hiểu TERM SHEET.
Term sheet là gì?
Nó là “bảng điều khoản”, tờ giấy tóm tắt tất cả những gì nhà đầu tư sẽ đưa cho bạn và lấy lại từ bạn:
• Bao nhiêu tiền họ rót?
• Bạn phải chia bao nhiêu % công ty?
• Ai nắm quyền quyết định sau khi gọi vốn?
• Nếu bán công ty, ai được chia trước, ai chia sau?
• Có được ưu tiên mua/hoặc bán khi có ai đó muốn thoái vốn hay không?
• Nếu sau này không đủ năng lực, thì điều gì sẽ xảy ra?
Nghe hơi nhiều nhỉ, chỉ cần nhớ đơn giản:
Term sheet là tờ giấy quan trọng nhất bạn từng ký trong đời kinh doanh.
Founder không học tài chính hay pháp lý thường mắc 3 lỗi:
– Chỉ nhìn số tiền rót, không nhìn điều kiện kèm theo
– Không hiểu dilution là gì, nghĩ mất 20% cổ phần thì vẫn còn 80% là ok.
– Gật đầu vì sợ mất deal, rồi nhiều năm sau mất luôn quyền kiểm soát công ty mình sáng lập.
Nói rõ để công bằng:
Phần lớn nhà đầu tư không có ý định ép founder, họ chỉ muốn làm việc với người hiểu luật chơi.
Một founder hiểu term sheet, biết đọc số, biết đặt câu hỏi thông minh… sẽ được tôn trọng trong đàm phán, deal sẽ nhanh hơn và công bằng hơn cho cả hai bên.
Đây là mối quan hệ win-win:
• Founder giữ được tầm nhìn và năng lực điều hành
• Nhà đầu tư yên tâm rằng đồng tiền mình rót được dùng đúng cách, đúng người và bảo vệ được tài sản của họ
Công ty là tài sản của bạn.
Đừng ký vào thứ gì mà bạn không hiểu.
Đừng để mất quyền lãnh đạo chỉ vì thiếu một góc nhìn tài chính bài bản.
Nếu bạn là founder đang chuẩn bị gọi vốn, hoặc đã từng ký term sheet mà vẫn thấy “mơ mơ hồ hồ”.
Lớp quý 2 này của Equitix sẽ khai mở ra để giúp bạn nhìn rõ con đường tương lai của mình trong bối cảnh Giới chủ 2019 – Trở đi và Giới chủ 1993 – 2019 hoàn toàn khác nhau về cách thức vận hành.
Lưu ý, giá trị cổ phiếu không… chỉ nằm ở PowerPoint đẹp hay truyền thông rầm rộ.
Nó nằm ở năng lực thực thi, ở hệ thống vận hành có kỷ luật, ở việc focus vào một mô hình kinh doanh cốt lõi và làm nó đến nơi đến chốn.
Một startup lan man, hoành tráng, nói chuyện tỷ đô nhưng không có dòng tiền và hệ thống, thì cổ phiếu của nó chẳng khác gì… slide diễn thuyết.
Cũng có những bạn founder … chỉ là một công ty nhỏ? Ai chả là công ty từng nhỏ để rồi … có cơ hội lớn hơn. Nhỏ to không quan trọng bằng chất lượng suy nghĩ và nội lực/hiểu biết của founders.
Nếu bạn tạm … còn nhỏ nhưng bám đúng trọng tâm, tối ưu chỉ số, minh bạch báo cáo, giữ chân khách hàng và có roadmap tăng trưởng rõ ràng, thì giá cổ phần sẽ tự nó tăng lên, dù không cần hô hào quá nhiều.
Tài chính không phải là để “làm đẹp” số.
Tài chính là cách founder chứng minh mình xứng đáng nắm giữ tài sản công ty và cùng nhà đầu tư xây nó lớn lên trở thành di sản (Legacy), trong tương lai.
Hẹn anh em trong lớp nhen.
Buổi tối tốt lành.
#equitix
#phunglelamhai
#lucas
#ChọnVốnChứKhôngChọnKhó
#GiữLinhHồnKhôngMấtKiểmSoát
#EquityLàChiếcChìaKhoá
#TăngTrưởngKhôngGánhLãi
#BiếtMìnhBánGì